لینوکس برای افراد کنجکاو

گنو/لینوکس چیزی بیشتر از یه سیستم‌عامله. لینوکس شبیه اون دوستیه که هر چیزی بهش می‌گی، می‌پرسه: "چی می‌شد اگه جور دیگه‌ای انجامش بدیم؟" و خب، وقتی تصمیم گرفتم این دوست رو امتحان کنم، با دنیای عجیبی روبه‌رو شدم که تا اون روز تصورش رو هم نمی‌کردم. این مقاله رو نوشتم تا باهاتون چندتا از عجیب‌ترین، کاربردی‌ترین، و باحال‌ترین چیزایی که تو این مسیر کشف کردم، به اشتراک بذارم.

۱. لینوکس، پادشاه شخصی‌سازی

در لینوکس هیچ‌چیزی ثابت نیست. می‌دونی؟ حتی دسکتاپت هم می‌تونه هر شکلی که دلت می‌خواد بشه. توی ویندوز، همه ما گیر همون Taskbar کلاسیک و تم‌های رنگ‌پریده‌ایم که یه‌جورایی همه شبیه به هم هستن. اما توی لینوکس، می‌تونی ظاهر دسکتاپت رو به شکلی دربیاری که حتی مادرت هم فکر کنه داری از یه سیستم‌عامل فضایی استفاده می‌کنی!

• مثال عملی؟ نصب KDE Plasma یا GNOME. این محیط‌های دسکتاپ بهت اجازه میدن دکمه‌ها، تم‌ها، آیکون‌ها، و حتی انیمیشن‌های دسکتاپ رو دقیقاً همون‌طوری که دلت می‌خواد تنظیم کنی. می‌تونی پنجره‌ها رو پرنده کنی یا کاری کنی که وقتی یه فولدر رو باز می‌کنی، یه انیمیشن فانک عجیب اجرا بشه!

۲. "آقا، نرم‌افزار این کار رو دارین؟" لینوکس می‌گه: بله، ولی بهترش رو هم داریم!

یکی از چیزایی که وقتی تازه وارد دنیای لینوکس می‌شی متوجهش می‌شی، مخازن نرم‌افزاریه. تو لینوکس، نیازی نیست بری تو گوگل سرچ کنی "دانلود VLC" یا "نرم‌افزار ادیت عکس رایگان." فقط کافیه تو ترمینال تایپ کنی:

sudo apt install vlc

و خب، نرم‌افزارت نصب میشه. سریع، تمیز، و بدون هیچ دردسری.
ولی این تازه شروع ماجراست. مثلاً وقتی دنبال یه نرم‌افزار برای ادیت متن بودم، فهمیدم که توی لینوکس چیزی به اسم Emacs وجود داره. حالا Emacs چیه؟ یه ادیتور متن؟ یه تقویم؟ یه بازی؟ نه... همه اینا باهم! این نرم‌افزار اون‌قدر قابلیت داره که حتی می‌تونی باهاش زندگی کنی (جدی می‌گم!).

۳. دستورات جادویی که زندگیت رو راحت‌تر می‌کنن

تو لینوکس، ترمینال مثل عصای جادوگریه که هر کسی تو خونه‌اش داره، ولی نمی‌دونه چطور ازش استفاده کنه. بذار چندتا از دستورات خفن رو بهت بگم که به احتمال زیاد هیچ‌وقت بهشون فکر نکرده بودی:

• می‌خوای بفهمی اینترنتت درست کار می‌کنه یا نه؟

  ping google.com
  

  این دستور بسته‌هایی رو به گوگل می‌فرسته و می‌گه آیا ارتباطت با اینترنت خوبه یا نه.
• سیستم پر شده و نمی‌دونی چی فضای هاردت رو خورده؟

  du -h --max-depth=1
  

  این دستور فولدرهایی که بیشترین حجم رو گرفتن، بهت نشون میده.
• یه کار خفن: سیستم خاموش بشه بعد از یه مدت مشخص. مثلاً:

  shutdown -h +30
  

  این دستور سیستم رو بعد از ۳۰ دقیقه خاموش می‌کنه.

۴. کرنل لینوکس؟ مثل موتور یه ماشین اسپرت

اگه ویندوز رو شبیه یه ماشین کلاسیک در نظر بگیری، لینوکس شبیه یه ماشین اسپرت با موتوریه که تو خودت می‌تونی پیچ‌هاشو باز و بسته کنی. کرنل لینوکس (اون هسته‌ای که سیستم‌عامل روی اون بنا شده)، اوپن‌سورسه. یعنی می‌تونی ببینی چی‌کار می‌کنه، تغییرش بدی، یا حتی نسخه شخصی خودت رو ازش بسازی (البته اگه خیلی پرو باشی).
یکی از جالب‌ترین چیزایی که یاد گرفتم، این بود که کرنل لینوکس می‌تونه برای سخت‌افزارهای عجیب هم کامپایل بشه. مثلاً یه بار یه نفر رو دیدم که لینوکس رو روی یخچال نصب کرده بود! (آره، درست خوندی.)

۵. لینوکس یعنی "یه بار امتحان کن، عاشقش می‌شی!"

یکی از چیزایی که آدم تو دنیای لینوکس یاد می‌گیره، اینه که این سیستم‌عامل یه فرهنگ خاص داره. یه جور حس کنجکاوی، یادگیری، و آزادی. دوست داری بدونی چرا توزیع اوبونتو اسمش "اوبونتو"ئه؟ معنی‌اش میشه: "من هستم چون ما هستیم." حس جمعی، حس جامعه.
وقتی از لینوکس استفاده می‌کنی، انگار وارد یه جامعه می‌شی که همه دوست دارن بهت کمک کنن. هر مشکلی که داشته باشی، می‌تونی تو فروم‌ها بپرسی و یه نفر که شاید از اون طرف دنیا باشه، برات جواب می‌نویسه.

۶. لینوکس یعنی چیزی که نباید بدونش بمونی

تو لینوکس، همه‌چیز یه دلیل داره. برعکس ویندوز، که بیشتر وقت‌ها فقط یه پنجره خطا (Error) بهت می‌گه: "یه اتفاقی افتاد، خدا به همرات!"، لینوکس یه کم کنجکاوتر و شفاف‌تره.
مثلاً فرض کن یه نرم‌افزار درست اجرا نمی‌شه. به‌جای اینکه فقط یه پیغام مبهم بده، می‌تونی ترمینال رو باز کنی، اجراش کنی و دقیقاً بفهمی مشکل از کجاست. خط به خط لاگ (Log) می‌نویسه، که یعنی می‌تونی دلیل واقعی مشکل رو پیدا کنی. یه جورایی لینوکس می‌خواد بگه: "هی رفیق، تو قراره بفهمی اینجا چی می‌گذره!"

۷. توزیع‌های عجیب و غریب، برای همه جور آدمی!

یکی از چیزایی که لینوکس رو خاص می‌کنه، تنوع توزیع‌های (Distributions) اونه. هر توزیع، برای یه هدف خاص ساخته شده. بذار چندتا از توزیع‌های عجیب و جالب رو بهت معرفی کنم:

• Kali Linux: برای هکرها و متخصص‌های امنیتی طراحی شده. پر از ابزارهای خفن برای تست نفوذ و هک اخلاقیه. (ولی لطفاً بهش فقط اخلاقی نگاه کن، نه خلاف‌کارانه. 😉)

• Ubuntu Studio: مخصوص هنرمندها. پر از نرم‌افزارهای ادیت صدا، ویدیو و گرافیک.

• Tiny Core: یه سیستم‌عامل مینیمالیستی که کل حجمش فقط چند مگابایته! می‌تونی روی یه کامپیوتر قدیمی نصبش کنی و از سرعتش کیف کنی.

• Pop!_OS: این توزیع مخصوص گیمرهاست. بهینه‌شده برای گیمینگ و سخت‌افزارهای گرافیکی. حتی استیم (Steam) و درایورهای انویدیا رو به‌صورت پیش‌فرض داره.

• Parch Linux: یک توزیع آرچ بیس که خودمون ساختیم :)) مینیماله و سبک!

واقعاً انگار دنیای لینوکس یه سوپرمارکت سیستم‌عامله؛ هر چیزی که بخوای، یه نسخه ازش هست.

۸. تو هم می‌تونی یک خالق باشی

یکی از عجیب‌ترین چیزایی که درباره لینوکس وجود داره اینه که می‌تونی توزیع خودت رو بسازی!
بله، درست خوندی. مثلاً فرض کن می‌خوای یه سیستم‌عامل بسازی که همه‌چی توش دقیقاً همون‌طوری باشه که خودت می‌خوای. با ابزارهایی مثل Linux From Scratch یا حتی ساختن از روی توزیع‌های موجود (مثل دبیان یا آرچ)، می‌تونی به‌راحتی توزیع شخصی خودت رو داشته باشی.
حتی می‌تونی اسم روش بذاری. مثلاً "لینوکس علی ۱.۰". (تصورش کن، وقتی یکی از دوستات لپ‌تاپش رو روشن کنه و ببینه نوشته: "Ali OS booting..." 😎)

۹. ترمینال: چرا عاشقش می‌شی؟

ترمینال شاید اول ترسناک باشه. ولی یه چیزی که تو لینوکس یاد می‌گیری اینه که ترمینال خیلی سریع‌تر و قدرتمندتر از هر رابط گرافیکی‌ایه که تا حالا استفاده کردی.
یه مثال می‌زنم: فرض کن ۱۰۰ تا فایل متنی داری و می‌خوای اسم همه‌شون رو عوض کنی. تو ویندوز، باید بشینی تک‌تک روشون کلیک راست کنی و اسمشون رو تغییر بدی. اما تو لینوکس؟ کافیه فقط یه دستور ساده بنویسی:

for file in *.txt; do mv "$file" "new_$file"; done

و تمام. اسم همه فایل‌هات عوض میشه. سریع، تمیز، و باحال.

حالا فرض کن می‌خوای توی ۵۰۰ تا فایل یه کلمه خاص رو پیدا کنی. به‌جای اینکه هر فایل رو دستی باز کنی، از این استفاده می‌کنی:

grep -rnw '/path/to/files/' -e 'کلمه‌ای که دنبالشی'

این دستور می‌گرده و دقیقاً بهت میگه اون کلمه تو کدوم فایل و حتی توی کدوم خطه. چقدر خفنه، نه؟

۱۰. گیمرها، بله شما هم دعوتید!

لینوکس قبلاً برای گیمرها مناسب نبود، اما این روزها داستان کاملاً عوض شده. با ابزارهایی مثل Proton (که توسط Steam توسعه داده شده)، می‌تونی بازی‌های ویندوزی رو هم روی لینوکس اجرا کنی.
حتی بازی‌هایی مثل Cyberpunk 2077 و Elden Ring روی لینوکس خیلی خوب اجرا می‌شن.
از طرف دیگه، لینوکس یه سری بازی رایگان و اوپن‌سورس فوق‌العاده هم داره. مثلاً بازی 0 A.D. که یه بازی استراتژی به سبک Age of Empires هست و کاملاً رایگانه.

برای اطلاعات بیشتر مقاله آوید در این موضوع را مطالعه کنید.

۱۱. فرمانروایی سرور‌ها و دنیای برنامه‌نویسی

اینو بدون: بیشتر سرورهای اینترنتی دنیا روی لینوکس اجرا می‌شن. چرا؟ چون لینوکس امنه، سریع و پایداره.
اگه می‌خوای برنامه‌نویسی یاد بگیری یا حتی وب‌سایت و سرور خودت رو راه بندازی، لینوکس بهترین انتخابه. ابزارهایی مثل Docker و Kubernetes، که امروزه توی دنیای فناوری غوغا می‌کنن، به‌طور کامل برای لینوکس طراحی شدن.

یه نکته باحال: حتی اگه روی ویندوز هستی و می‌خوای کمی لینوکس رو حس کنی، می‌تونی از WSL (Windows Subsystem for Linux) استفاده کنی. این ویژگی بهت اجازه میده یه توزیع لینوکس رو کنار ویندوز نصب کنی و از دستوراتش استفاده کنی، بدون اینکه کل سیستم‌عاملت رو عوض کنی.

یک نکته از نویسنده

درسته wsl تجربه کاربری رو ساده‌تر کرده اما سعی کنید از یک توزیع لینوکسی درست درمون استفاده کنید بجاش :))

۱۲. عشق به متن‌باز بودن

لینوکس بهت یاد می‌ده که آزادی چیه. وقتی یه نرم‌افزار اوپن‌سورسه، یعنی می‌تونی کدش رو ببینی، تغییرش بدی، یا حتی ازش برای ساخت یه نسخه بهتر استفاده کنی.
این فرهنگ اوپن‌سورس توی لینوکس فراتر از یه سیستم‌عامله. این یه ذهنیته: "هر چیزی که یاد می‌گیری، می‌تونی با بقیه به اشتراک بذاری."

نتیجه‌گیری: چرا هنوز امتحان نکردی؟

رفیق، لینوکس فقط یه سیستم‌عامل نیست. لینوکس یه دره. یه در برای آزادی. یه در برای خلاقیت. یه در برای کشف. اینجا هیچ‌چیز دست‌وپات رو نمی‌بنده. اینجا تو می‌تونی از سخت‌افزار قدیمی‌ات یه ماشین جدید بسازی. می‌تونی دنیای دیجیتالت رو همون‌طور که دلت می‌خواد تغییر بدی.

پس... چرا هنوز امتحانش نکردی

؟ فایل ISO لینوکس رو دانلود کن. یه فلش USB بردار و بزن بریم!

منتظر چی هستی؟ 30 دقیقه نصب، یه عمر حال خوب. 😉